Διατροφικές Διαταραχές: Αίτια και Θεραπεία (2ο μέρος).

Όπως είδαμε και στο 1ο μέρος του άρθρου, η σχέση μας με το φαγητό αντικατοπτρίζει την σχέση που έχουμε με τον εαυτό μας και τα συναισθήματά μας. Μια διαταραχή σε αυτή τη σχέση λοιπόν, φανερώνει τον τρόπο που προσπαθούμε να καλύψουμε κάποιες ανεκπλήρωτες συναισθηματικές ανάγκες. Κάθε φορά που κινητοποιούνται έντονα συναισθήματα που συνδέονται με αυτές τις ανάγκες, ενεργοποιείται μια ελεγκτική και επικριτική πλευρά του εαυτού μας που μας πιέζει, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, είτε να στερήσουμε τον εαυτό μας από φαγητό (και κατ’ επέκταση από τις βαθύτερες ανάγκες που έχει), είτε να τον «υπερ-τροφοδοτήσουμε» (ως μια ανεπιτυχή προσπάθεια να ικανοποιήσουμε αυτές τις ανάγκες), νιώθοντας  όμως έπειτα τρομακτικές ενοχές. Συνεπώς, όταν υπάρχει μια διατροφική διαταραχή στο προσκήνιο, το φαγητό σταματά να είναι ένα μέσο επιβίωσης, αυτό-φροντίδας και κοινωνικής διασύνδεσης και γίνεται κυρίως μέσο αυτό-τιμωρίας.

Διαταραγμένη σχέση με το φαγητό: Τι μπορώ να κάνω;

Πριν μιλήσουμε για τον ρόλο της ψυχοθεραπείας στην αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, είναι σημαντικό να αναφέρουμε κάποιους τρόπους αυτό-παρατήρησης μέσα από τους οποίους μπορούμε να καταλάβουμε αν πάμε να αναπτύξουμε (ή έχουμε αναπτύξει ήδη) μια διαταραγμένη σχέση με το φαγητό καθώς και να χρησιμοποιήσουμε κάποια αντισταθμιστικά μέτρα.

1. Αν έχετε την τάση κάποιες φορές να τρώτε παρορμητικά μεγάλη ποσότητα διαφορετικών τροφών μαζί (πλούσιων σε λιπαρά και υδατάνθρακες), δώστε προσοχή στο αίσθημα της πείνας σας. Προσπαθήστε να παρατηρήσετε πότε η πείνα σας είναι μια γνήσια επιθυμία για φαγητό ή πρόκειται για μια «συναισθηματική πείνα» η οποία προέκυψε μετά από μια ματαίωση ή απογοήτευση που βιώσατε.
2. Αν παρατηρήσετε ότι θέλετε να φάτε επειδή ματαιώθηκε κάποια ανάγκη ή επιθυμία σας, προσπαθήστε να διακρίνετε την ανάγκη, την επιθυμία ή το συναίσθημα που κρύβετε πίσω από την πείνα σας. Μπορεί να είναι η αγάπη, η αποδοχή, η ανακούφιση ή κάτι άλλο. Το είδος του φαγητού που επιλέγουμε να καταναλώσουμε αυτές τις στιγμές μπορεί να μας προσφέρει κάποιες χρήσιμες ενδείξεις. Για παράδειγμα, η επιθυμία για κατανάλωση γλυκαντικών τροφών μπορεί να εκφράζει την επιθυμία για διέγερση, ενθουσιασμό ή πάθος. Από την άλλη πλευρά, η επιθυμία για κατανάλωση τροφών που αποτελούνται κυρίως από απλούς υδατάνθρακες, ίσως εκφράζει την επιθυμία για ασφάλεια, ανακούφιση ή προστασία.
3. Αν έχετε την τάση να περιορίζετε σημαντικά την κατανάλωση τροφής, σκεφτείτε σε ποιες περιπτώσεις έχετε την ανάγκη να το κάνετε περισσότερο. Όταν το άγχος εκδηλώνεται στο σώμα, συνήθως «κλείνει» το στομάχι. Η μυϊκή ένταση, οι ταχυκαρδίες και η εφίδρωση μπορεί να είναι εύκολα αντιληπτά συμπτώματα άγχους. Δοκιμάστε να διαχειριστείτε το άγχος σας δίνοντας προσοχή στα σωματικά συμπτώματα του άγχους για λίγα λεπτά όταν τα παρατηρείτε να εμφανίζονται. Μην μένετε σε κάποιο σύμπτωμα συγκεκριμένα, αλλά παρατηρείστε το σώμα συνολικά. Συνήθως, η συνολική παρατήρηση του σώματος και η γνωστική αναγνώριση αυτών των συμπτωμάτων ως άγχος επιδρά στη μείωσή τους.
4. Τέλος, σκεφτείτε σε ποιες περιπτώσεις συνήθως αγχώνεστε έντονα και μπορεί να εμφανίζονται τα παραπάνω συμπτώματα στο σώμα. Τι κοινό έχουν μεταξύ τους αυτές οι περιπτώσεις; Τι συναισθήματα μπορεί να υπάρχουν μέσα σας πριν αγχωθείτε;

Διατροφικές Διαταραχές: Πότε να αναζητήσω θεραπεία;

Όλοι μας θα εκδηλώσουμε, ορισμένες φορές, μη υγιείς διατροφικές συμπεριφορές. Το να έχουμε μία ή περισσότερες συμπεριφορές ή συμπτώματα διατροφικής διαταραχής δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει πρόβλημα. Ωστόσο, αν εμφανίζουμε τα παρακάτω συμπτώματα που συνάδουν με κάποια διατροφική διαταραχή για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και αυτά παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή ή μας προκαλούν σημαντική δυσφορία, τότε ίσως είναι χρήσιμο να ζητήσουμε βοήθεια.

• Η απώλεια σύνδεσης με σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας λόγω ντροπής, κοινωνικής απόσυρσης ή αίσθησης ότι δεν θα μας καταλάβουν.
• Αποσύνδεση από τα συναισθήματα και τις σωματικές αισθήσεις – τις περισσότερες ώρες της ημέρας, νιώθουμε απλώς ένα «κενό», εκτός από τις ώρες που σκεφτόμαστε το φαγητό ή πρόκειται να φάμε.
• Υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό, το σωματικό μας βάρος και την εικόνα του σώματός μας σε σημείο που δυσκολευόμαστε να ανταποκριθούμε σε υποχρεώσεις ή δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (λ.χ. σχολή, εργασία κτλ.).
• Άρνηση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών που συνδέονται με το φαγητό. Η μη αποκάλυψη των δυσλειτουργικών συμπεριφορών είναι επίσης τυπικό φαινόμενο ακόμα και όταν επισκεπτόμαστε κάποιον ειδικό, λόγω του φόβου ότι θα στιγματιστούμε, θα απορριφθούμε ή θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα της κατάστασής μας.

Διατροφικές Διαταραχές: Η σημασία της θεραπευτικής σχέσης.

Επειδή οι διατροφικές διαταραχές είναι κυρίως διαταραχές της σύνδεσης, οι ενέργειες και οι παρεμβάσεις, εφόσον το άτομο αναζητήσει βοήθεια, για την επίτευξη οποιοδήποτε στόχου και θεραπευτικού αποτελέσματος, έχουν ως βάση τη δημιουργία μιας σταθερής, έμπιστης και «απορροφητικής» σχέσης μεταξύ θεραπευτή-θεραπευόμενου. Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου κατά τη θεραπευτική διαδικασία φαίνεται να βοηθά τον δεύτερο να έρθει σε επαφή με μια εξόριστη και αποκλεισμένη πλευρά του Εαυτού του που έχει συναισθήματα και ανάγκες που δεν καταλάβαινε, δεν βίωνε και δεν εξέφραζε έως τώρα. Έτσι, η θεραπευτική σχέση μπορεί να γίνει το πρότυπο για άλλες υγιείς, ποιοτικές σχέσεις στη ζωή του ατόμου εκτός του θεραπευτικού πλαισίου. Πως γίνεται όμως αυτό;

Συνήθως, το μεγαλύτερο εμπόδιο πριν ξεκινήσει η θεραπευτική διαδικασία είναι η άρνηση που μπορεί να έχει το άτομο με κάποια διατροφική διαταραχή σε σχέση με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Αυτή η άρνηση είναι ο τρόπος του ατόμου να δείξει ότι φοβάται την σχέση επειδή ασυνείδητα περιμένει ότι κάτι σε αυτή θα το/ην βλάψει, όπως στο παρελθόν. Όταν το άτομο ισχυρίζεται λοιπόν ότι δεν χρειάζεται φαγητό, ανθρώπους ή/και θεραπεία στη ζωή του, νιώθει ότι έχει έναν παντοδύναμο έλεγχο πάνω στο άγχος της σύνδεσης που δημιουργείται από την επαφή με ένα άλλο ανθρώπινο ον, όπως είναι ο θεραπευτής.

Για παράδειγμα, μια γυναίκα με ανορεξία μπορεί ασυνείδητα να αναπαράγει στη σχέση της με τον φαγητό, μια πρωταρχική σχέση που είχε με έναν φροντιστή της παιδικής της ηλικίας, την μητέρα της. Έτσι, όπως λειτουργούσε η μητέρα της απέναντί της όταν ήταν παιδί (η οποία μπορεί να της αρνούνταν ή να της στερούσε τη φροντίδα και την προσοχή), έτσι λειτουργεί και η ίδια απέναντι στον εαυτό της, περιορίζοντας την τροφή, μια μορφή φροντίδας δηλαδή που θα μπορούσε να προσφέρει στον εαυτό της. Έπειτα, περιμένει από τον θεραπευτή να γίνει η φωνή της υγιούς πλευράς της και να εκφράσει εκείνος αντί για εκείνη τις επιθυμίες της για αλλαγή και αυτο-φροντίδα.

Αυτό συμβαίνει γιατί ασυνείδητα αυτή η γυναίκα ταυτίζεται με την εικόνα μιας σκληρής, στερητικής μάνας και συμπεριφέρεται στον εαυτό της (και στον θεραπευτή) με τον ίδιο τρόπο. Σκοπός της θεραπείας είναι αφενός να φανεί πως αυτή η γυναίκα προσπαθεί να τιμωρήσει ασυνείδητα τους άλλους και έμμεσα τον εαυτό της λειτουργώντας έτσι και αφετέρου να μην υποκαθιστά ο θεραπευτής αυτή την υγιή πλευρά, αλλά να βοηθήσει τη γυναίκα να την “επανατοποθετήσει” μέσα της και σιγά σιγά να την ενισχύει για να βελτιώνει την ζωή της.

Μέσα από αυτή την προσπάθεια, το άτομο καταφέρνει να αποκτήσει μια πιο σταθερή και συνεκτική εικόνα του εαυτού του και να βλέπει τους άλλους με έναν πιο ενδιάμεσο τρόπο, χωρίς να αισθάνεται ότι είναι είτε οι «σωτήρες» του, είτε οι «τιμωροί» του. Η ικανότητα του ενσυναισθητικού συντονισμού του θεραπευτή – το να μπορεί δηλαδή να καταλαβαίνει από στιγμή σε στιγμή την μεταβολή των συναισθημάτων του θεραπευόμενου και των εικόνων του εαυτού του (και των άλλων) –  ενδυναμώνει την σχέση γιατί ο θεραπευόμενος διαπιστώνει ότι υπάρχει κάποιος που τον καταλαβαίνει και τον αποδέχεται έτσι όπως είναι, χωρίς να χρειάζεται να αποκλείσει κάποιες πλευρές του εαυτού του για να κρατήσει τον θεραπευτή κοντά του.

Καταληκτικά, θα λέγαμε ότι μια ουσιαστική και σταθερή  σύνδεση θεραπευτή-θεραπευόμενου θέτει τα θεμέλια για την ανάπτυξη ενός πιο συμπαγούς, καλοήθους και συνειδητού Εαυτού, ο οποίος σταδιακά οδηγεί το άτομο ακόμα και σε μια πλήρη ανάρρωση από τα συμπτώματα μιας διατροφικής διαταραχής.

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή μέρους ή ολόκληρου του άρθρου χωρίς προηγούμενη άδεια του αρθρογράφου.