Κρίσεις Πανικού: Πως τις αντιμετωπίζουμε; (2ο μέρος)

Όπως αναφέρθηκε στο 1ο μέρος του άρθρου, ο πανικός οφείλεται στην προσπάθεια κάποιων καταπιεσμένων συναισθημάτων και παρορμήσεων να εξεγερθούν και να εισέλθουν στην συνείδηση. Το πολύ αυξημένο άγχος, εμποδίζει τη διέλευσή τους στη συνείδηση με αποτέλεσμα να στοιβάζονται ξανά στο πίσω μέρος του εαυτού μας, το λεγόμενο ασυνείδητο. Κεντρική σημασία στη θεραπεία του πανικού λοιπόν, επέχει η ανοιχτή και ειλικρινής αντιμετώπιση αυτών των απειλητικών, μη αποδεκτών και επώδυνων συναισθημάτων με τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας.

Οι παραινέσεις του τύπου «μην το σκέφτεσαι», «είναι όλα στο μυαλό σου», «διώξε τις λανθασμένες σκέψεις» που δίνουμε στον εαυτό μας ή προσπαθούν οι δικοί μας άνθρωποι να μας δώσουν για να μας βοηθήσουν, έχουν δυστυχώς, τις περισσότερες φορές, το αντίθετο αποτέλεσμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, δημιουργούν τις συνθήκες εντονότερων και συχνότερων κρίσεων αν σκεφτούμε ότι, χωρίς να το θέλουμε, προτρέπουμε τον εαυτό μας ή μας συμβουλεύουν οι άλλοι να… συνεχίσουμε να αποκλείουμε τις ασυνείδητες «κακές» παρορμήσεις ή τα συναισθήματα που βρίσκονται πίσω από μια κρίση πανικού. Αυτές οι προτροπές οδηγούν σε μια ανατροφοδότηση του προβλήματος με αποτέλεσμα να βυθιζόμαστε ολοένα και πιο πολύ στον φαύλο κύκλο του πανικού, στη θλίψη και την μοναξιά.

Πριν μιλήσουμε όμως για την θεραπευτική αντιμετώπιση του πανικού από την σκοπιά της Βραχείας Εντατικής Δυναμικής Ψυχοθεραπείας (ΒΕΔΨ), είναι σημαντικό να αναφέρουμε κάποιες γνωστικές-συμπεριφορικές τεχνικές που βοηθούν στην άμεση ύφεση των συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου:

1. Επιβράδυνε την αναπνοή σου

Όπως είδαμε στο 1^ο μέρος, κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, οι άνθρωποι τείνουν συχνά να έχουν την αίσθηση ότι δεν λαμβάνουν αρκετό οξυγόνο. Έτσι, αναπνέουν συνήθως θωρακικά παίρνοντας «κοφτές» και γρήγορες αναπνοές με αποτέλεσμα να υπερ-αναπνέουν. Όταν συμβαίνει αυτό, το συμπαθητικό νευρικό μας σύστημα έχει ενεργοποιηθεί. Το αίμα γίνεται αλκαλικό λόγω της πτώσης των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα, με αποτέλεσμα να συστέλλονται τα αιμοφόρα αγγεία. Αυτό μπορεί να μας προκαλεί ζαλάδα, μυρμήγκιασμα στα άκρα, θόλωση της όρασης και μερικές φορές την αίσθηση της λιποθυμίας.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι απλώς να επιβραδύνουμε την αναπνοή μας, εισπνέοντας αργά για πέντε δευτερόλεπτα και εκπνέοντας για πέντε δευτερόλεπτα κατά τη διάρκεια ενός ή δύο λεπτών, κατεβάζοντας τον αέρα μέχρι την κοιλιά. Ή εναλλακτικά μπορούμε να κρατήσουμε την αναπνοή μας για 10-15 δευτερόλεπτα. Τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα θα επανέλθουν στο φυσιολογικό, η αγγειοσύσπαση θα σταματήσει και τα συμπτώματα θα αρχίσουν να υποχωρούν.

2. Παρατήρησε τις σκέψεις σου

Οι σκέψεις μας έχουν ισχυρή επίδραση στον τρόπο που αισθανόμαστε. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάθε φορά που νιώθουμε έντονα συναισθήματα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι στο παρασκήνιο υπάρχουν και έντονες σκέψεις. Μπορεί να έχουμε περισσότερη ή λιγότερη επίγνωση αυτών των σκέψεων, ανάλογα με το πόσο καλά… εξασκημένοι είμαστε στο να τις παρατηρούμε. Μερικοί άνθρωποι γνωρίζουν αρκετά καλά τι περνάει από το μυαλό τους από στιγμή σε στιγμή, ενώ άλλοι έχουν λιγότερη επίγνωση των μοτίβων σκέψης τους. Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες συνήθεις σκέψεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού:

«Παθαίνω καρδιακή προσβολή».

«Τρελαίνομαι».

«Χάνω τον έλεγχο».

«Θα πεθάνω».

Στις παραπάνω καταστροφικές σκέψεις, μπορούμε να απαντήσουμε με κάποιες πιο βοηθητικές, ρεαλιστικές και αγχολυτικές όπως είναι οι παρακάτω:

«Αν και αυτό που βιώνω τώρα είναι κάτι πολύ δυσάρεστο και τρομακτικό, το έχω βιώσει και στο παρελθόν και δεν μου προκάλεσε όλα όσα φοβόμουν ότι θα πάθω».

«Ξέρω ότι αν επιβραδύνω για λίγο την αναπνοή μου, κατεβάζοντας τον αέρα μέχρι την κοιλιά μου, το σώμα μου θα αρχίσει να ηρεμεί γιατί έτσι είναι φτιαγμένο».

«Αυτό που με αγχώνει, φαίνεται να μην είναι μια εξωτερική απειλή από την οποία κινδυνεύω, αλλά μια σκέψη ή ένα συναίσθημα που λαμβάνω εγώ ως απειλητικά. Όλες οι σκέψεις και τα συναισθήματα όμως είναι ανθρώπινα, αποδεκτά και φυσιολογικά».

3. Εκθέσου βαθμιαία σε αυτό που αποφεύγεις.

Όταν έχουμε κρίσεις πανικού σε συγκεκριμένα μέρη, μπορούμε να αρχίσουμε να αποφεύγουμε αυτά τα μέρη. Για παράδειγμα, παθαίνουμε μια κρίση πανικού στο τοπικό εμπορικό κέντρο. Η επιστροφή σε αυτό το εμπορικό κέντρο μπορεί να γίνει πολύ δύσκολη, επειδή το άγχος μας ενεργοποιείται όταν πλησιάζουμε το μέρος όπου εκδηλώθηκαν τα συμπτώματα πανικού. Αυτό συμβαίνει γιατί θεωρούμε το μέρος απειλητικό, αλλά στην πραγματικότητα υπήρχαν σκέψεις και συναισθήματα μέσα μας που δεν καταλάβαμε εκείνη την στιγμή τα οποία πυροδότησαν τον πανικό – όχι κάποιο εξωγενές ερέθισμα (π.χ. ο κόσμος) που ήταν αντικειμενικά επικίνδυνο ή απειλητικό στο εμπορικό κέντρο.

Η βαθμιαία έκθεση σε μέρη που βρίσκονται κοντά στο εμπορικό κέντρο (πριν επισκεφθούμε στο τέλος το ίδιο το εμπορικό), αντέχοντας ένα διαχειρίσιμο επίπεδο άγχος κάθε φορά, αποδυναμώνει τον φαύλο κύκλο του πανικού και μας επιτρέπει να διαπιστώνουμε μέσω της εμπειρίας ότι τελικά δεν θα μας συμβεί ξανά αυτό που φοβόμασταν ή αν μας συμβεί, θα είναι ένα μικρότερης έντασης επεισόδιο επειδή διαθέτουμε πλέον τρόπους αυτο-χαλάρωσης.

Η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση του πανικού.

Για να απαλλαγούμε οριστικά από τον πανικό, είμαστε υποχρεωμένοι να διασφαλίσουμε την ελεύθερη βίωση και έκφραση όλων των συναισθημάτων μας στο ασφαλές περιβάλλον της ψυχοθεραπείας. Σύμφωνα με το μοντέλο της Βραχείας Εντατικής Δυναμικής Ψυχοθεραπείας (ΒΕΔΨ), για να το καταφέρουμε αυτό, χρειάζεται να δημιουργήσουμε μια ισχυρή, απροκατάληπτη και καλοήθη εσωτερική πλευρά η οποία θα πρέπει να αντιπαρατεθεί δυναμικά και ενεργητικά στις καταστροφικές προσπάθειες του «εσωτερικού μας Δικαστή» ο οποίος προσπαθεί να σαμποτάρει οποιαδήποτε προσπάθεια βίωσης αυτών των συναισθημάτων για να μας κρατήσει εγκλωβισμένους σε ένα βαθύ μπουντρούμι. Αυτός ο «εσωτερικός Δικαστής» μας επιβάλλει, σε κάθε απόπειρα να βγούμε από αυτό, την αυστηρότερη τιμωρία η οποία έρχεται άλλοτε με άγχος ή κατάθλιψη, άλλοτε με απομόνωση και άλλοτε με σωματικά συμπτώματα.

Το πρόσωπο που μας βοηθά να ενισχύσουμε αυτή την καλοήθη πλευρά μέσα μας η οποία αναζητά την αλλαγή και την ελευθερία, είναι συνήθως ο ΒΕΔΨ θεραπευτής, οι προσπάθειες του οποίου ενεργοποιούν παράλληλα τον «εσωτερικό Δικαστή» και τον κάνουν να βάζει ακόμα πιο καταστροφικά εμπόδια που παρακωλύουν το θεραπευτικό έργο. Η ισότιμη και συνεργατική δουλειά μεταξύ θεραπευτή-θεραπευόμενου κατά τη κύρια φάση της ΒΕΔΨ απαιτεί την αναγνώριση, την πρόκληση και τελικά την εξάλειψη αυτών των εμποδίων που στην ψυχοθεραπευτική γλώσσα λέγονται άμυνες.

Αυτές οι άμυνες άλλοτε παίρνουν την μορφή της αποστασιοποίησης από τον θεραπευτή («δεν σε κοιτάζω και θέλω να φύγω»), άλλοτε της παθητικότητας και της ανημπόριας («δεν μπορώ να νιώσω συναισθήματα» «δεν ξέρω, πες μου εσύ τον τρόπο να κάνω αυτό που μου ζητάς»), άλλοτε της επίθεσης προς τον εαυτό («μισώ τον εαυτό μου και τίποτα καλό δεν μου αξίζει»), άλλοτε της αντιθετικότητας («θα προσπαθήσω να σε νικήσω διαφωνώντας συνεχώς μαζί σου για να αποδείξω ότι δεν σε χρειάζομαι»), άλλοτε της υποτίμησης/εξιδανίκευσης («απαξιώνω την θεραπεία και σένα και τίποτα δεν μπορεί να με βοηθήσει»/«σε χρειάζομαι γιατί μόνο εσύ μπορείς να με κάνεις να νιώσω καλύτερα») και άλλοτε της αποσύνδεσης («δεν νιώθω τίποτα, είμαι κενός/η»).

Η έγκαιρη, δυναμική και συνεχής αντιμετώπιση αυτών των αμυνών, ωθεί το άτομο να ενισχύσει την υγιή του πλευρά και να αποδυναμώνει σταδιακά την τιμωρητική επίδραση του «Δικαστή» ο οποίος απευθύνεται συνήθως στο καθηλωμένο, κάτω από τις άμυνές του άτομο, κάπως έτσι: «πως τολμάς να έχεις τέτοια συναισθήματα για τους ανθρώπους που αγαπάς; Είσαι υποχρεωμένος να τους προστατεύεις και αντ’ αυτών να νιώθεις άγχος και να βασανίζεσαι από συμπτώματα».

Στη ΒΕΔΨ λοιπόν, χρησιμοποιούμε συνεργατικές, διερευνητικές ερωτήσεις για να υποστηρίξουμε τους ανθρώπους καθώς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να βιώνουν όλα τους τα συναισθήματα που τους προκαλούν άγχος και πανικό. Για παράδειγμα, μια παρέμβαση που χρησιμοποιεί ο ΒΕΔΨ θεραπευτής είναι η εξής: «Είδαμε ότι ήσουν θυμωμένη με τον φίλο σου. Αυτό σε έκανε να αγχωθείς. Και όταν αγχώνεσαι, αρχίζεις να αναπνέεις γρήγορα για να πάρεις περισσότερο οξυγόνο. Στη συνέχεια, αυτό σε ζάλισε. Το παρατηρείς και συ αυτό»; «Θα ήθελες να δούμε αυτόν τον θυμό, ώστε να αρχίσεις να τον νιώθεις στο σώμα σου αντί να παθαίνεις πανικό»;

Η αυξημένη επίγνωση των συναισθημάτων φαίνεται να μειώνει το άγχος που συνδέεται με αυτά – αν μπορεί κανείς να τα σκεφτεί, να μιλήσει γι’  αυτά και να τα νιώσει σωματικά, δεν του/της είναι πλέον τόσο τρομακτικά ώστε να φτάνει σε σημείο να παθαίνει πανικούς κάθε φορά που κινητοποιούνται μέσα του/της. Τα περίπλοκα συναισθήματα που έχουμε για τα αγαπημένα μας πρόσωπα δεν είναι πλέον ασυνείδητα και απειλητικά, αλλά μπορούν να γίνουν ορατά και αισθητά στο φως της ημέρας, μέσα στο θεραπευτικό δωμάτιο και να αναγνωριστούν ως αυτό που είναι – απλά συναισθήματα! Ο φόβος και η τιμωρητική ενοχή λοιπόν για αυτά τα συναισθήματα αντικαθίστανται από μια πιο ανοιχτή, άνετη και στοχαστική στάση για όλες τις συναισθηματικές και γνωστικές διεργασίες που συμβαίνουν μέσα μας και επηρεάζουν τις επιλογές που κάνουμε στη ζωή μας.

Συμπέρασμα

Όπως έλεγε και ο γνωστός ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Κ. Κοτζαμάνης, “ο πανικός δεν… πέφτει από τον ουρανό στο κεφάλι κάποιου άτυχου ανθρώπου. Αν ήταν έτσι, θα έπρεπε να εξηγήσουμε γιατί τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται όλο και συχνότερα παίρνοντας διαστάσεις επιδημίας, οπότε θα καταλήγαμε στο άτοπο συμπέρασμα ότι σήμερα υπάρχουν περισσότεροι… άτυχοι άνθρωποι από ότι στο παρελθόν.”

Ο πανικός γεννιέται μέσα μας και εκπροσωπεί μια αποκλεισμένη πλευρά του εαυτού μας που έχει συναισθήματα από τότε που ήμασταν παιδιά και για τα οποία τιμωρούμαστε ως ενήλικες. Ο πανικός λοιπόν δεν έχει κάποιο αρνητικό ή θετικό πρόσημο, είναι απλά το πιο ηχηρό καμπανάκι του σώματός μας για κάτι το οποίο δεν… πηγαίνει καλά μέσα μας. Συνήθως, έχουν προηγηθεί άλλα πιο ήπια καμπανάκια τα οποία έχουμε αγνοήσει. Ο πανικός είναι το τελευταίο μέσο που χρησιμοποιεί το σώμα μας για μας κάνει να προσέξουμε τα ασυνείδητα συναισθήματα από το οποία προσπαθούμε να ξεφύγουμε από παιδιά, που όσο επώδυνα και αν είναι, οφείλουμε να τα δούμε για να έχουμε την εξέλιξη που επιθυμούμε για τον εαυτό μας, τις σχέσεις μας και τη ζωή μας.

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή μέρους ή ολόκληρου του άρθρου χωρίς προηγούμενη άδεια του αρθρογράφου.