Κρίσεις Πανικού: Γιατί συμβαίνουν και πως τις αντιμετωπίζουμε; (1ο μέρος)

«Φοβήθηκα ότι θα λιποθυμήσω», «αισθάνθηκα ότι πάω να τρελαθώ», «σκέφτηκα ότι θα πάθω έμφραγμα» – αυτές είναι κάποιες από τις πιο συνηθισμένες φράσεις των ανθρώπων που έχουν βιώσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους ένα επεισόδιο πανικού. Ένα επεισόδιο πανικού χαρακτηρίζεται από μια ξαφνική και έντονη άνοδο άγχους (χωρίς να υπάρχει αντικειμενικά μια σημαντική εξωτερική απειλή). Μπορεί να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή, ακόμη και κατά τη διάρκεια του ύπνου, και συχνά φαίνεται να συμβαίνει από το πουθενά. Τα συμπτώματα ενός επεισοδίου πανικού περιλαμβάνουν έντονη αίσθηση παλμών, εφίδρωση, δύσπνοια, αδυναμία, τάση για λιποθυμία, ζαλάδα, πόνο στο στήθος, μυρμήγκιασμα ή μούδιασμα στα χέρια, μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής ή/και φόβο απώλειας ελέγχου.

Παρόλο που το άτομο που βρίσκεται στη δίνη του πανικού δεν γνωρίζει την πρωταρχική αιτία αυτού που του συμβαίνει, οι πιο συχνές αφορμές συνδέονται συχνά με σημαντικές μεταβάσεις της ζωής του, όπως είναι η φοίτηση στο Πανεπιστήμιο, το τέλος των σπουδών, ο γάμος, η γέννηση ενός παιδιού, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο ή/και η απώλεια εργασίας.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, κατά τη διάρκεια της ζωής μας, έχουμε βιώσει τουλάχιστον ένα ή δύο επεισόδια πανικού και έπειτα δεν μας έχει συμβεί ξανά κανένα άλλο. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που δυστυχώς αρχίζουν να έχουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια πανικού για εβδομάδες, μήνες ή ακόμα και χρόνια. Ένας από τους λόγους για τους οποίους ένα επεισόδιο πανικού μπορεί να μετατραπεί σε χρόνιο πρόβλημα (διαταραχή πανικού) για το άτομο, είναι ο προληπτικός φόβος. Μετά το πρώτο επεισόδιο, κάποια άτομα αρχίζουν να σκέφτονται και να φοβούνται ότι θα πάθουν άλλη μια έντονη κρίση πανικού την οποία θέλουν πάση θυσία να αποτρέψουν.

Στην προσπάθειά τους να καταφέρουν κάτι τέτοιο όμως, γίνονται ιδιαίτερα αυτο-παρατηρητικοί. Για παράδειγμα, έχουν την προσοχή τους διαρκώς στραμμένη σε σωματικές αισθήσεις που τις έχουν συνδέσει με το πρώτο επεισόδιο πανικού. Αν παρατηρήσουν ότι έχουν αυξημένους καρδιακούς παλμούς ή μια ελαφριά ζαλάδα ή μια αίσθηση κόπωσης, αυτομάτως σκέφτονται ότι βρίσκονται στα πρόθυρα άλλης μιας κρίσης χωρίς να δίνουν άλλη εξήγηση για αυτό που παρατηρούν να συμβαίνει στο σώμα τους. Αυτή η σκέψη τους τρομοκρατεί με αποτέλεσμα το σώμα να αντιδρά με άγχος, να γίνονται ολοένα πιο έντονες και δυσάρεστες αυτές οι σωματικές αισθήσεις και τελικά να αυτο-επιβεβαιώνονται βιώνοντας άλλη μια κρίση η οποία ενισχύει τον προληπτικό τους φόβο.

Ποια είναι η διαφορά όμως μιας κρίσης πανικού από μια κρίση άγχους; Κινδυνεύουμε όντως να λιποθυμήσουμε, να τρελαθούμε ή να πάθουμε έμφραγμα κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου πανικού; Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν βιώνουμε ένα επεισόδιο πανικού; Γιατί βιώνουμε πανικούς και πως συνδέονται με τα συναισθήματα που ασυνείδητα απωθούμε;

Κρίση Πανικού vs. Κρίση Άγχους: Ομοιότητες και Διαφορές.

Τα άτομα που ταλαιπωρούνται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια πανικού εμφανίζουν κάποια κοινά συμπτώματα με αυτά που αντιμετωπίζουν χρόνιο άγχος. Κάποια από αυτά τα συμπτώματα είναι: τάση για υπερβολική ανησυχία, δυσκολία στη συγκέντρωση, ζαλάδες, πονοκέφαλοι, δύσπνοια, αίσθημα κόπωσης, ευερεθιστότητα και μειωμένη ποιότητα ύπνου. Τόσο στις κρίσεις πανικού, όσο και στις κρίσεις άγχους όμως, το άτομο μπορεί να καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να αποφύγει μια τοποθεσία ή μια κατάσταση ή ένα ερέθισμα με τα οποία έχει συνδέσει (συνειδητά ή ασυνείδητα) την αντίστοιχη δυσάρεστη εμπειρία. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιες σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε μια κρίση πανικού και σε μια κρίση άγχους. Συνοπτικά, αυτές είναι:

Κρίσεις Πανικού: Θα λιποθυμήσω, θα τρελαθώ ή θα πάθω έμφραγμα;

Όταν βρισκόμαστε σε πανικό, αισθανόμαστε μια προσωρινή ζάλη, η οποία συχνά επιδεινώνεται από τον υπεραερισμό (τις πολύ γρήγορες και «κοφτές» αναπνοές) που μας δημιουργεί την αίσθηση ότι μπορεί να λιποθυμήσουμε. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, ωστόσο, η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα και η αρτηριακή πίεση αυξάνεται. Συνεπώς, είναι σχεδόν αδύνατο να λιποθυμήσουμε καθώς οι άνθρωποι λιποθυμούν λόγω της μείωσης της αρτηριακής πίεσης.

Το να «τρελαθεί» κάποιος/α σημαίνει ότι έχει χάσει την επαφή του/της με την πραγματικότητα. Κανείς δεν έχει «τρελαθεί» ποτέ από μια κρίση πανικού. Όταν οι άνθρωποι παθαίνουν κρίσεις πανικού, είναι πολύ επικεντρωμένοι σε αυτό που τους συμβαίνει και στα σωματικά συμπτώματα που βιώνουν. Εξαιτίας της μεγάλης έντασης των συμπτωμάτων που παρατηρούν στο σώμα τους, δημιουργείται λανθασμένα η αίσθηση ότι μπορεί να χάσουν την επαφή με την πραγματικότητα.

Τέλος, υπάρχουν αρκετές σημαντικές διαφορές μεταξύ των συμπτωμάτων πανικού και των συμπτωμάτων καρδιακής προσβολής:

• Σε μια κρίση πανικού, ο πόνος στο στήθος εντοπίζεται πάνω από την καρδιά και είναι οξύς και διακοπτόμενος. Σε μια καρδιακή προσβολή, ο πόνος στο στήθος επικεντρώνεται στο κέντρο του θώρακα και είναι συντριπτικός, σαν να «πέφτει» ένα βαρύ φορτίο πάνω στο στήθος. Είναι επίμονος πόνος και μπορεί να «χτυπάει» στο αριστερό χέρι, στον αυχένα ή στην πλάτη.
• Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, μπορεί να υπάρχει μυρμήγκιασμα σε μεγάλο μέρος του σώματος, ενώ κατά τη διάρκεια μιας καρδιακής προσβολής, το μυρμήγκιασμα εμφανίζεται μόνο στο αριστερό χέρι.
• Οι άνθρωποι σπάνια κάνουν εμετό κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, αλλά ο εμετός είναι συχνός κατά τη διάρκεια μιας καρδιακής προσβολής.
• Τα συμπτώματα μιας κρίσης πανικού μπορούν να εξαφανιστούν σε λιγότερο από πέντε λεπτά, αν χρησιμοποιηθούν τεχνικές χαλάρωσης. Τα συμπτώματα της καρδιακής προσβολής διαρκούν περισσότερο από 10 λεπτά και δεν ανταποκρίνονται σε τεχνικές χαλάρωσης.

Να έχουμε στο μυαλό όμως ότι πρέπει να αναζητούμε άμεσα ιατρική βοήθεια αν δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ασφάλεια και σιγουριά την προέλευση κάποιων συμπτωμάτων και έπειτα, εφόσον δεν υπάρχει κάποιο παθολογικό εύρημα, να επισκεπτόμαστε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μου όταν βιώνω πανικό;

Ο εγκέφαλός μας είναι απίστευτα καλά εξελιγμένος ως προς την ανίχνευση απειλών. Σχεδόν πολύ καλά εξελιγμένος θα μπορούσαμε να πούμε αφού στους περισσότερους από εμάς λειτουργεί με μια βασική αρχή: «καλύτερα να προσέχεις παρά να λυπάσαι». Έτσι, προτιμά να ενεργοποιεί δέκα «ψευδείς συναγερμούς» παρά να χάσει έναν πραγματικό κίνδυνο. Από την άλλη μεριά, δεν είναι και… πολύ καλός στο να ξεχωρίζει τις πραγματικές απειλές που υπάρχουν στον κόσμο από τις φανταστικές απειλές που απλώς σκεφτόμαστε εμείς. Είναι εύκολο λοιπόν να ενεργοποιηθεί ο συναγερμός ανίχνευσης κινδύνου κατά λάθος.

Ένα επεισόδιο πανικού συμβαίνει όταν το σύστημα ανίχνευσης κινδύνου πυροδοτεί έναν «ψευδή συναγερμό» και ανιχνεύει μια απειλή εκεί που δεν υπάρχει. Αυτό συμβαίνει αυτόματα – χωρίς τον συνειδητό έλεγχό μας – και ενεργοποιεί την αντίδραση φυγής ή πάλης. Αυτή η σωματική αντίδραση, αυξάνει τον ρυθμό της αναπνοής, κάνει την καρδιά να χτυπάει γρηγορότερα ώστε να διοχετεύει περισσότερο αίμα στους μύες για να δράσουν και να αντιμετωπίσουν την απειλή, αυξάνει την μυϊκή ένταση, διαστέλλει τις κόρες των ματιών για να βλέπουμε καλύτερα, μας κάνει να ιδρώνουμε για να ξεφεύγουμε πιο εύκολα από τον πιθανό αντίπαλο και τέλος εντείνει την ανοχή μας στον πόνο.

Ωστόσο, όταν εμφανίζουμε αυτά τα σωματικά συμπτώματα χωρίς να υπάρχει καμία εξωτερική απειλή, νιώθουμε τρόμο γιατί δεν γνωρίζουμε τι μας συμβαίνει και για ποιο λόγο αντιδρά το σώμα έτσι. Προσπαθώντας να καταλάβουμε και να δώσουμε νόημα στα συμπτώματα πανικού («γιατί το παθαίνω αυτό;», «τι μου συμβαίνει;») καταλήγουμε να τα νιώθουμε ακόμα πιο έντονο τρόμο γιατί οι καταστροφικές απαντήσεις που δίνουμε («παθαίνω καρδιακή προσβολή», «χάνω τον έλεγχο»), εκλαμβάνονται από τον εγκέφαλο ως πρόσθετες απειλές και η αντίδραση μάχης ή φυγής ενεργοποιείται ακόμα περισσότερο.

Η ένταση των συμπτωμάτων του πανικού ενισχύει την εσφαλμένη ερμηνεία ότι κινδυνεύουμε – αφού μόνο ένας πραγματικός κίνδυνος θα δικαιολογούσε μια τόσο σοβαρή αντίδραση, και αφού υπήρξε μια σοβαρή αντίδραση, άρα πρέπει να υπήρξε και πραγματικός κίνδυνος, λέει ο… εγκέφαλός μας. Με την πάροδο του χρόνου, οτιδήποτε σχετίζεται με το επεισόδιο πανικού (μέρος, μυρωδιές, ήχοι, εικόνες, σωματικές αισθήσεις, κτλ.) μπορεί να πυροδοτήσει νέες κρίσεις – ακόμα και μόνο η συνειρμική σκέψη αυτών των αισθητηριακών δεδομένων ή η παρατήρηση κάποιων σωματικών αισθήσεων μπορεί να πυροδοτεί ξανά και ξανά την αντίδραση φυγής ή πάλης. ενισχύοντας την πεποίθηση ότι πραγματικά κινδυνεύουμε.

Συνεπώς, όχι μόνο μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο, αλλά γίνεται η αποφυγή μιας κρίσης πρωταρχικό κίνητρο για εμάς. Δεδομένου ότι η αποφυγή μιας κρίσης πανικού σημαίνει την αποφυγή των εκλυτικών παραγόντων – αυτών δηλαδή που βρίσκονται μέσα στο σώμα μας και στον φυσικό κόσμο – αρχίζουμε να περιορίζουμε τις εμπειρίες μας, να απομονωνόμαστε, να μην μπορούμε να χαρούμε τις σχέσεις μας και τελικά να οδηγούμαστε σε μια ολοένα πιο φτωχή ζωή.

Κρίσεις Πανικού: Πως συνδέονται με τα καταπιεσμένα συναισθήματα;

Παρόλο που έχουμε την αίσθηση ενός συνολικού και ενιαίου εαυτού ώστε να μπορούμε να λειτουργούμε αποτελεσματικά μέσα στην κοινωνία και να διαντιδρούμε αρμονικά με τους άλλους, ο εαυτός μας δεν χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια. Πρώτα από όλα, μας διατρέχουν συνεχώς πολλά και διαφορετικά συναισθήματα, κάποια από αυτά τα καταλαβαίνουμε, κάποια άλλα όχι.

Το καθένα από αυτά τα συναισθήματα βιώνεται και εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο και απαιτεί διαφορετική «διαχείριση». Για τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων, έχουμε δημιουργήσει όλοι ανεξαιρέτως μέσα μας μια ελεγκτική πλευρά – αυτή η πλευρά δημιουργείται από τις πρώτες εμπειρίες που είχαμε με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας και θα λέγαμε ότι λειτουργεί σαν «φρένο» απέναντι στις επιθετικές ή/και σεξουαλικές ενορμήσεις που αν ικανοποιούνταν κάθε φορά δεν θα μπορούσαμε να συνυπάρξουμε με τους άλλους.

Σε κάποιες περιπτώσεις, ειδικά αν έχουμε υποστεί πρώιμους σοβαρούς ψυχικούς τραυματισμούς στη ζωή μας (λ.χ. απώλεια, παραμέληση, κακοποίηση, συναισθηματική αποστέρηση), αυτές οι ενορμήσεις γίνονται πολύ έντονες και τρομακτικές μέσα μας. Η ελεγκτική πλευρά μας για να περιορίσει αυτές τις ενορμήσεις, γίνεται ακόμα πιο αυστηρή και παίρνει θα λέγαμε την μορφή ενός «τιμωρητικού Δικαστή».

Ως παιδιά και αργότερα ως ενήλικες, κάθε φορά που αυτές οι ενορμήσεις έρχονται στην επιφάνεια, αυτός ο «εσωτερικός Δικαστής» προσπαθεί να τις ελέγξει στέλνοντάς τες στο πίσω μέρος του μυαλού μας, το λεγόμενο ασυνείδητο. Μπορούμε να φανταστούμε το ασυνείδητο σαν έναν μεγάλο «υπόγειο χώρο» εντός μας ή σαν ένα «τεράστιο αποθηκευτικό καζάνι» όπου έχουμε ακούσια στοιβάξει ψυχικό περιεχόμενο που αποτελείται κυρίως από απαγορευμένα συναισθήματα, μη αποδεκτές σκέψεις και ενορμήσεις.

Όπως είπαμε, πολλά από αυτά τα συναισθήματα συνδέονται με βιώματα που έχουν τραυματικό χαρακτήρα και θα μπορούσαν να προκαλέσουν σύγχυση, πόνο και δυσαρέσκεια αν παρέμειναν στο συνειδητό μέρος του εαυτού μας. Η απώθηση αυτών των μνημών, των εικόνων, των συναισθημάτων και των βιωμάτων που συνδέονται με αυτά, συμπαρασύρει όμως και άλλες μνήμες που συνοδεύουν το γεγονός που μας έχει τραυματίσει ώστε να διασφαλιστεί η οριστική αδυναμία της ανάκλησής τους από το συνειδητό και πιο εκπολιτισμένο μέρος του εγκεφάλου.

Ωστόσο, όλο αυτό το απωθημένο υλικό μας ασκεί τρομακτική πίεση κάθε φορά που αντιμετωπίζουμε μια τρέχουσα κατάσταση (π.χ. ένας καυγάς, ένας χωρισμός, ο θάνατος ενός αγαπημένου) η οποία κινητοποιεί μέσα μας τα ίδια συναισθήματα με την αρχική, αυτή που μας τραυμάτισε δηλαδή ως παιδιά. Αυτό το υλικό προσπαθεί να εισέλθει στη συνείδηση, αλλά ο «εσωτερικός μας Δικαστής» αντιστέκεται με πολλούς τρόπους, ασκώντας λογοκρισία και κλείνοντας όλες τις πιθανές οδούς.

Το γεγονός όμως ότι αυτό το υλικό δεν βρίσκει δίοδο για να έρθει στην επιφάνεια και να βιωθεί συνειδητά, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει και ότι δεν επηρεάζει καθοριστικά τις ψυχικές και σωματικές λειτουργίες. Η πιο συχνή επίδραση είναι το ανεξέλεγκτο άγχος (κρίσεις πανικού), τα ψυχοσωματικά (π.χ. χρόνιοι πόνοι, ευερέθιστο έντερο) και διάφορες άλλες σωματικές παθήσεις χωρίς κάποια οργανική αιτία (πολλαπλή σκλήρυνση, ρευματοειδής αρθρίτιδα κ.α.).

Στα θέματα που απαιτούν μια απόφαση που πρέπει να έρθει από εμάς λοιπόν – είτε πρόκειται για μικρά καθημερινά ζητήματα, είτε για σημαντικές αποφάσεις της ζωής – η δράση που προκύπτει είναι αποτέλεσμα μιας εσωτερικής σύγκρουσης μεταξύ ασυνείδητων και συνειδητών επιθυμιών, αναγκών, συναισθημάτων και παρορμήσεων που περνούν μέσα από το «φίλτρο» της λογικής.

Όσο πιο ασυνείδητη είναι η ζωή μας όμως – δηλαδή τα απωθημένα δυσάρεστα παρελθοντικά μας βιώματά, οι «θαμμένες» βαθιά μέσα μας μνήμες, οι εμπειρίες μας συμπεριλαμβανομένου και του συναισθηματικού φορτίου (φόβο, λύπη, απελπισία, θυμό, ενοχές, πόνο) που αυτές φέρουν – τόσο περισσότερο την στιγμή μιας απόφασης, αντί να δρούμε, βιώνουμε πανικό. Με άλλα λόγια, ο πανικός είναι μια «ηχηρή κραυγή» του σώματος το οποίο μας ειδοποιεί ότι υπάρχουν μέσα μας συναισθήματα που ελέγχουμε και καταπιέζουμε από την αρχή της ζωής μας, για να μην βλάψουμε τους ανθρώπους από τους οποίους εξαρτώμασταν και στους οποίους κάποτε χρειάστηκε να βασιστούμε.

Όταν βάζουμε στο περιθώριο κάποια δύσκολα και επώδυνα συναισθήματα για να μην πλήξουμε τους ανθρώπους που αγαπάμε, εκείνα δεν σταματούν να υπάρχουν. Απλώς τα υποχρεώνουμε να ενεργούν έξω από την συνείδηση, στο «σκοτάδι», εγκλωβίζοντάς τα μέσα μας και υπονομεύοντας, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, οποιαδήποτε προσπάθεια του εαυτού μας να διεκδικήσει ανοιχτά και ισότιμα τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες. Ο πανικός λοιπόν είναι η προσπάθεια που καταβάλλει το σώμα για να εξεγερθεί ενάντια στον ασφυκτικό έλεγχο και την αφόρητη καταπίεση που ασκούμε στην συναισθηματική πλευρά μας.

Ποιες τεχνικές μπορούν όμως να μας ανακουφίσουν άμεσα από τον πανικό και πως μπορεί η ψυχοθεραπεία να μας βοηθήσει να βιώσουμε αυτά τα ασυνείδητα συναισθήματα;

Διάβασε το 2ο μέρος εδώ.

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή μέρους ή ολόκληρου του άρθρου χωρίς προηγούμενη άδεια του αρθρογράφου.