Καραντίνα: Μια νέα δοκιμασία για τις σχέσεις μας
Η καθολική επιβολή ενός πιο αυστηρού περιορισμού στις μετακινήσεις μας την τελευταία εβδομάδα με σκοπό την μείωση του ρυθμού διασποράς της νέας πανδημίας, μάς ανάγκασε να προετοιμαστούμε καλά για το επόμενο διάστημα. Κάθε σπίτι πλέον έχει ένα μεγάλο απόθεμα από τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης που πιθανότατα υπερβαίνουν κατά πολύ τα όσα χρειάζεται ένας μέσος άνθρωπος για να αντιμετωπίσει (και να επιβιώσει από) μια έκτακτη κατάσταση όπως αυτή. Μετά όμως από τη φρενήρη προετοιμασία μας για τον επιβεβλημένο (και αναγκαίο) αποκλεισμό μας στο σπίτι, πολλοί από εμάς ήρθαμε αντιμέτωποι με μια πρωτόγνωρη συνθήκη που φαίνεται να απειλεί την ικανοποίηση των ψυχο-συναισθηματικών αναγκών μας και την σχέση με τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
Τι θα συμβεί τώρα που καλούμαστε να περάσουμε όλη την ημέρα μας μέσα σε τέσσερις τοίχους αλληλεπιδρώντας μόνο με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας ή τον/ην σύντροφό μας; Ποιες είναι οι προκλήσεις που υπάρχουν και πως μπορούμε να τις διαχειριστούμε; Είναι αυτή η νέα συνθήκη μόνο μία απειλή ή και μια… ευκαιρία για να γνωρίσουμε καλύτερα τον/ην σύντροφό μας αλλά και… τον ίδιο μας τον εαυτό;
Μετά την λήξη της καραντίνας σε κάποιες επαρχίες της Κίνας, τα ποσοστά διαζυγίου αυξήθηκαν σημαντικά. Φαίνεται λοιπόν ότι μία από τις πρώτες ενέργειες που έκαναν οι πολίτες μετά την επανάκτηση της ελευθερίας τους ήταν να επισκεφθούν τον… δικηγόρο τους για βάλουν και επισήμως ένα τέλος στον γάμο τους. Γιατί όμως συνέβη κάτι τέτοιο;
Κορωνοϊός και Αρνητικά Συναισθήματα
Σε στρεσσογόνες καταστάσεις όπως αυτή με τον νέο κορωνοϊό, τα αρνητικά συναισθήματα, με το άγχος να προεξάρχει, είτε φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά, είτε τους απομακρύνουν. Το διαρκές άγχος που βιώνουμε σκεπτόμενοι όλα τα πιθανά δυσοίωνα σενάρια που μπορεί να επαληθευτούν στο άμεσο μέλλον, δοκιμάζει την ψυχική ανθεκτικότητά μας. Η παραμονή στο σπίτι και η συναναστροφή με τα ίδια άτομα φαίνεται να αυξάνουν την αίσθηση ότι είμαστε παγιδευμένοι και εγκλωβισμένοι σε μία κατάσταση. Αυτό με την σειρά του, έχει επιπτώσεις σε μια εκ των προτέρων μη υγιή συντροφική σχέση, τα μέλη της οποίας δεν επικοινωνούν με αμοιβαίο σεβασμό και προσπαθούν να ικανοποιήσουν διαφορετικές συναισθηματικές ανάγκες.
Οι βασικές συναισθηματικές μας ανάγκες
Υπάρχουν σίγουρα πολλές και διαφορετικές συναισθηματικές ανάγκες που θέλουμε να πληρούνται σε μία σχέση, αλλά οι τρεις πιο βασικές είναι οι παρακάτω:
- Η ανάγκη για κύρος: Να νιώθουμε σημαντικοί, ξεχωριστοί ή ακόμα και ανώτεροι. Να υπάρχει μια διαρκής πρόκληση για (αμοιβαία) εξέλιξη.
- Η ανάγκη για σύνδεση: Να νιώθουμε ότι μας εκτιμά και μας κατανοεί ο άλλος. Να μπορούμε να μοιραζόμαστε κοινές αξίες και εμπειρίες.
- Η ανάγκη για ασφάλεια: Να νιώθουμε ασφάλεια και εμπιστοσύνη σε μία σχέση. Να θεωρούμε ότι ο άλλος είναι πιστός σε εμάς και στην σχέση.
Οι παραπάνω συναισθηματικές ανάγκες είναι πανανθρώπινες όσον αφορά τη δημιουργία μιας διαπροσωπικής/ερωτικής σχέσης και ο τρόπος με τον οποίο τις ιεραρχούμε καθορίζει την ποιότητα των σχέσεων που αναπτύσσουμε με τους άλλους. Ωστόσο, η δημιουργία και ο τύπος (π.χ. αν θα είναι εξαρτητική, ισότιμη, κακοποιητική κτλ.) μιας σχέσης δεν εξαρτάται μόνο από τις δικές μας συναισθηματικές ανάγκες και του άλλου, αλλά και από το πώς αυτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και ενισχύουν η μία την άλλη. Για παράδειγμα, η έλλειψη ασφάλειας που νιώθουμε ότι υπάρχει σε μία σχέση μπορεί να πυροδοτήσει την ανάγκη μας για επιβεβαίωση της αξίας μας (κύρος) στην ίδια ή σε μια άλλη… παράλληλη σχέση.
Η εκδήλωση των συναισθηματικών αναγκών
Καλό είναι να θυμόμαστε ότι η εκδήλωση αυτών των τριών βασικών αναγκών μπορεί να παρατηρηθεί τόσο σε υγιείς όσο και σε μη υγιείς σχέσεις, ανάλογα με την έμφαση που δίνουμε στα γνωρίσματα του ανθρώπου με τον οποίο θέλουμε να σχετιστούμε. Μπορεί λοιπόν από την μία η ανάγκη μας να είμαστε ξεχωριστοί και ιδιαίτεροι να είναι απόλυτα φυσιολογική, αλλά από την άλλη να μάς κάνει να επιλέγουμε ανθρώπους αποκλειστικά μόνο για την εμφάνισή τους, την φήμη τους ή την οικονομική τους δυνατότητα με αποτέλεσμα να καταπιέζονται οι ανάγκες για σύνδεση ή ασφάλεια και να αυξάνονται τα αισθήματα θλίψης και μοναξιάς. Η έμφαση που δίνουμε στην ικανοποίηση συγκεκριμένων συναισθηματικών αναγκών δεν είναι σταθερή και αλλάζει συνήθως με την πάροδο της ηλικίας. Η κατανόηση τόσο των δικών μας αναγκών που πυροδοτούν (λειτουργικές και μη) συμπεριφορές όσο και του άλλου είναι λοιπόν το κλειδί όχι μόνο για τη δημιουργία, αλλά και για τη διατήρηση σχέσεων που δοκιμάζονται τώρα όσο ποτέ άλλοτε από την καθημερινή τριβή.
Εστιάζουμε στις πράξεις και όχι στα κίνητρα
Ωστόσο, αν μοιάζει δύσκολο να κατανοήσουμε τις δικές μας συναισθηματικές ανάγκες, φαντάζει σχεδόν ανέφικτο να κατανοήσουμε αυτές των άλλων, ακόμα και αν ζούμε χρόνια κάτω από την ίδια στέγη. Η δυσκολία αυτή παραμένει συχνά αμείωτη γιατί συνηθίζουμε να εστιάζουμε στην ερμηνεία των πράξεων του άλλου και όχι στον εντοπισμό των κινήτρων που κρύβονται πίσω από μία συμπεριφορά. Ο σύντροφός μας μπορεί να κάνει για παράδειγμα καυστικά σχόλια και να μας «πειράζει» συχνά – κάτι που ίσως μας προκαλεί έντονη ενόχληση. Αν μείνουμε στην επιφανειακή ερμηνεία της πράξης, υποθέτουμε ότι μπορεί να το κάνει για να μας υποβιβάσει και να νιώσει ανώτερος από εμάς. Ωστόσο, το πραγματικό του κίνητρο θα μπορούσε να φανερώνει μια, ίσως άκομψη, προσπάθεια να μάς πλησιάσει μέσω αυτού του «πειράγματος» ή να κεντρίσει το ενδιαφέρον που νομίζει ότι δεν του δείχνουμε ή αναζητά διακαώς από εμάς. Ο εντοπισμός των πραγματικών κινήτρων πέρα από δεξιότητες όπως είναι η ενσυναίσθηση και η αποκωδικοποίηση τόσο της λεκτικής (π.χ. συναισθηματικός τόνος λόγου) όσο και της μη λεκτικής επικοινωνίας (π.χ. γλώσσα σώματος), απαιτεί την εγκαθίδρυση ενός ασφαλούς πλαισίου που θα ευνοεί τις συνθήκες για ανοιχτή διαντίδραση με τον άλλο.
Η «ορμόνη του έρωτα»
Η δραματική αλλαγή της καθημερινότητάς μας και των πραγμάτων που θεωρούσαμε δεδομένα σε αυτή (π.χ. εργασία, χόμπι, διασκέδαση, αθλητισμός) είναι φυσιολογικό να προκαλεί άγχος και ανησυχία που οφείλονται κυρίως στην αίσθηση της απώλειας ελέγχου. Ο τρόπος όμως που θα διαχειριστούμε αυτά τα αρνητικά συναισθήματα εναπόκειται σε εμάς. Μπορούμε είτε να απομονωθούμε θεωρώντας ότι δεν πρέπει να αισθανόμαστε έτσι και ότι είναι καθήκον μας να είμαστε πάντα δυνατοί, είτε να αποδεχθούμε μία πιο ευάλωτη πλευρά του εαυτού μας και των ανθρώπων που ζουν μαζί μας. Ερευνητές ψυχολόγοι της υγείας (π.χ. McGonigal, 2013) έχουν δείξει ότι σε διάφορες αγχογόνες καταστάσεις της ζωής μας, η σύνδεση με τους άλλους μέσω του αμοιβαίου μοιράσματος των δυσάρεστων συναισθηματικών εμπειριών και η αλληλοϋποστήριξη αυξάνει σημαντικά τα επίπεδα της οξυτοκίνης – γνωστή και ως «ορμόνη του έρωτα» – και όχι μόνο μας προστατεύει από τις επιπτώσεις των αρνητικών συναισθημάτων στην σωματική υγεία, αλλά δρα ευεργετικά τόσο σε ψυχολογικό, όσο και σε σωματικό επίπεδο (π.χ. αντιφλεγμονώδη δράση, προστασία καρδιαγγειακού συστήματος)!
Ευκαιρία για επανασύνδεση ή για να… κλείσει ένας κύκλος
Η παρούσα χρονική στιγμή φαίνεται να είναι ένα «δίκοπο μαχαίρι» για τις μακροχρόνιες ερωτικές σχέσεις και τους γάμους. Η αξιοποίηση του διαθέσιμου χρόνου με σκοπό την περαιτέρω σύνδεση, επικοινωνία και αλληλοϋποστήριξη, ίσως να είναι μια ευκαιρία για το ζευγάρι να ανακαλύψει (ξανά) τους λόγους για τους οποίους είναι μαζί και να επαναφέρει κάποια από την μαγεία του παρελθόντος στο τώρα. Η απαλλαγή από τους περιορισμούς και τις παγίδες της τυπικής καθημερινότητας δίνει την ευκαιρία για μία νέα επανασύνδεση των συντρόφων που έχουν αποξενωθεί λόγω των αυστηρών εργασιακών χρονοδιαγραμμάτων και των πολλών καθημερινών υποχρεώσεων. Από την άλλη μεριά, κάποιες σχέσεις ή γάμοι που έχουν μπει εδώ και χρόνια στον «αυτόματο πιλότο» μιας και τα εμπλεκόμενα μέλη έχουν επιλέξει τον δρόμο της αυτο-απομόνωσης και της αναγκαστικής παραμονής τους κάτω από την ίδια στέγη, για διάφορους λόγους, ίσως τελειώσουν. Όπως φαίνεται άλλωστε, το χρονικό διάστημα της υποχρεωτικής καραντίνας ήταν μάλλον μόνο η αφορμή πίσω από τη ραγδαία αύξηση των διαζυγίων στην Κίνα και όχι η αιτία της λήξης κάποιων ήδη μη λειτουργικών συντροφικών σχέσεων.
«Μία συντροφική σχέση είναι σαν ένας ζωντανός οργανισμός που χρειάζεται και τα αντίστοιχα «θρεπτικά συστατικά» για να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί υγιής»
Οι επόμενες εβδομάδες (ή ενδεχομένως μήνες), δεν θα μας πληροφορήσουν μόνο για τον ρυθμό διασποράς του νέου ιού, αλλά θα μας δώσουν και μία… γεύση για το πόση ουσία και πόση επιφάνεια υπάρχει στις σχέσεις μας με τους συντρόφους ή τα κοντινά μας πρόσωπα με τα οποία ζούμε μαζί. Η εξοικείωση με την αναγνώριση τόσο των δικών μας συναισθηματικών αναγκών όσο και των άλλων και ο συνακόλουθος εντοπισμός των εσωτερικών κινήτρων που βρίσκονται πίσω από μία πράξη ή συμπεριφορά, απαιτούν όχι μόνο δεξιότητες ενσυναίσθησης, αλλά και διάθεση για συμμετοχή σε ανοιχτές και ειλικρινείς συζητήσεις με τον άλλο. Η επαφή, η ενεργητική ακρόαση και η αλληλοϋποστήριξη δεν ανακουφίζουν μόνο από το έντονο άγχος, αλλά μας προστατεύουν και από τις επιπτώσεις του στην ψυχική και σωματική υγεία. Ας μην ξεχνάμε ότι μία συντροφική σχέση είναι σαν ένας ζωντανός οργανισμός που χρειάζεται και τα αντίστοιχα «θρεπτικά συστατικά» για να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί υγιής.
